Slag bij Okswerderzijl
Gepost door:Harm Hillinga | Datum: 13 april 2023.

Okswerderzijl
De Slag bij Okswerderzijl, ook Oxwerd, is een veldslag in de Grote Friese Oorlog. Het treffen vindt plaats op 18 juni 1417 bij de Okswerderzijl bij Okswerd ten westen van Noordhorn en gaat tussen de Schieringers, met Sikke Sjaarda[1] als aanvoerder en de geallieerden (familie Tom Brok en de stad Groningen) waarvan Keno II tom Brok aan het hoofd van staat. Het buurtje Okswerderzijl ligt in het Westerkwartier in de buurt van Niezijl en Noordhorn. De naam komt waarschijnlijk van de mansnaam Okke of Ox die is afgeleid van os of stier. 'Werd' is hier waarschijnlijk in de algemene betekenis van uit water oprijzend land gebruikt, het buurtje ligt op een oude kustwal.

Aanloop
Nadat Keno II tom Brok de stad Emden in Oost-Friesland veroverd heeft op Hisko Abdena[2] en bij de omkeer van de macht in Groningen de adellijke geslachten Bronkhorst en Onsta door Hekerens[3] en Schieringers uit de stad zijn gejaagd, komt het tussen 1413 en 1415 niet meer tot een openlijke confrontatie. Wel proberen de betrokken partijen elkaar door piraterij zo veel mogelijk schade toe te brengen. Zo zet Okko een gedeelte van de Ommelanden onder water en zijn de Schieringers onder leiding van Coppen Jarich[4] op rooftocht in de Ommelanden om de eigen verdediging te kunnen bekostigen.

Vloot
De Geallieerde partij maakt plannen om Groningen terug te veroveren en brengen een grote vloot bij elkaar. Terwijl deze vloot de komst van de Schieringen opwacht komen in Eelde veel bondgenoten van Keno tom Brok uit de Ommelanden bijeen. Omdat de stad Groningen door de Schieringers niet goed beveiligd wordt, kan in de nacht 13 op 14 september 1415 de stad in Geallieerde handen vallen. Als Keno met zijn vloot aan wal stapt, vlucht Coppen met het Schieringer leger naar Kampen en van daaruit naar Sneek en later naar Bolsward. Coppen wil zo spoedig mogelijk Groningen weer in handen zien te krijgen en hij vormt in Westerlauwers Friesland een nieuw Schieringer leger. Hij breidt dit leger verder uit met andere Schieringers door deze te overtuigen mee te doen tegen Keno en zijn partij. Daarbij krijgt Coppen onverwacht hulp van de Roomse koning Sigismund[5]. Het zwaartepunt van de oorlog verplaatst zich nu van Oost-Friesland en de stad Groningen, naar het westen van de Ommelanden.

Restant van de Oude Heerenweg vanaf Noordhorn via Okswerd naar Gerkesklooster. Foto: Hardscarf, 21 april 2014. Licentie: reative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported licentie.

De slag
Het versterkte Schieringer leger vertrekt begin juni 1417 om de stad Groningen aan te vallen. Vanuit Westerlauwers Friesland wordt de Lauwers, een riviertje tussen Groningen en Friesland, overgestoken en onderweg eerst het klooster van Aduard ingenomen om als versterking gebruikt te kunnen worden. Intussen is Keno vanuit Oost-Friesland onderweg met zijn leger om hulp te bieden. Op 18 juni staan beide partijen tegenover elkaar bij de Okswerderzijl. Aanvoerder bij de Schieringer is de Franeker hoofdeling Sikke Sjaarda geworden, bij de geallieerden staat Keno aan het hoofd. De troepensterkte aan beide zijden zal ongeveer uit 3000 manschappen hebben bestaan.

Beide partijen zijn massaal aanwezig, zoals later blijkt uit het aantal slachtoffers dat in de slag valt. In de strijd gaat het er heftig aan toe, maar uiteindelijk wordt de slag door de geallieerden gewonnen en niet door de Schieringers. Volgens de latere geschiedschrijver Ubbo Emmius zou de Oostfriese hoofdeling Fokko Ukena die aan de zijde van Keno vecht een grote rol hebben gespeeld in het verloop van de slag. Aan Schieringer zijde sneuvelen ongeveer 500 man en worden 400 Schieringers gevangen genomen. De overgebleven Schieringers slaan op de vlucht. Ook aan Geallieerde zijde vallen veel slachtoffers al is het precieze aantal ervan niet bekend.

De afloop
Keno heeft de Schieringers in de tang, zijn ziekte zorgt er echter voor dat hij terug moet keren naar het Broekmerland in Oost Friesland (Dld). Twee dagen na de overwinning sluiten Groningen, Hunsingo en Fivelgo een nieuw verbond waarbij zij elkaar beloven geen buitenlandse heer aan te nemen. Een deel van het leger van Keno blijft achter in Groningen en onder leiding van Fokko Ukena en Sibet Papinga[6] zetten zij de achtervolging in op de Schieringers die richting Achtkarspelen gevlucht zijn, waar zij het op een plunderen en roven zetten.

Noten:

1 Sicko Sjaerda, of Sikko Sjaarda, (onbekend - Franeker 1422) is een belangrijke Friese hoofdeling geweest. Hij is stamhouder van het geslacht Sjaerda, dat in de tweede helft van de 15e eeuw tot een van meest vooraanstaande hoofdelingefamilie van Westerlauwers Friesland wordt gerekend. In de Grote Friese Oorlog (1413-1422) is hij een aanvoerder van de partij van de Schieringers. In de kroniek van Johan van Lemego (geschreven rond 1425) wordt Sikke Sjaarda aangeduid als hun belangrijkste aanvoerder.
2 Hisko Abdena (* onbekend - † 25 januari 1429) is een Oost-Friese hoofdeling. Hij is proost van Emden, zijn familie de Abdena's behoren eind 14e, begin 15e eeuw, tot de machtigste families van Oost-Friesland. Hun machtscentrum is de stad Emden.
3 De Heeckerens en Bronckhorsten zijn twee partijen geweest die hun naam hebben gegeven aan de onderlinge twisten in het hertogdom Gelre van de veertiende eeuw. Ook in het noorden van ons land zijn ze aanwezig geweest.
4 Coppen Jarges, ook Koppen Jarich (* - Stavoren 26 september 1420), is een belangrijke Fries-Groningse hoofdeling geweest. Hij is gedurende verschillende periodes een burgemeester van de stad Groningen. In de Grote Friese Oorlog is hij een aanvoerder van de Schieringer partij.
5 Sigismund van Luxemburg (ook Sigismund van Hongarije) (Neurenberg, 15 februari 1368 — Znojmo (Moravië), 9 december 1437) is de derde zoon van keizer Karel IV en jongere halfbroer van rooms-koning Wenceslaus, heersers uit het Huis Luxemburg.
6 Sibet Papinga van Riustringen (1394 - 25 juli 1433) is een Friese hoofdeling geweest. Hij speelt een belangrijke rol in de Grote Friese Oorlog (1413-1422) en de oorlogen in Oost-Friesland (1426-1433) die daarop volgen.